محمدامین خاکی شیرازیخاکی شیرازی، میرزا محمد امین، عارف سلسله چشتیه در سده سیزدهم بود. ۱ - معرفی خاکی شیرازیلقب وی خاکی شاه [۱]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
و بنا به شهرتش، احتمالاً اهل شیراز بوده است.او در آغاز جوانی به سیاحت در فارس، عراق‌عجم (ایران مرکزی) و عراق پرداخت و چندی نیز در عتبات عالیات مجاور بود. ۲ - ارادت او به محبعلی شاهارادت او به محبعلی شاه چشتی مسلّم است، [۲]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۴۳۶، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
[۳]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
اما آغاز این ارادت و چگونگی پیوستن او به سلسله‌ی چشتیه معلوم نیست.۳ - اخراج از شیرازپس از تکفیر و اخراج محبعلی شاه از شیراز، خاکی در تکیه هفت‌تنان در خارج از این شهر، خانقاه و مریدانی داشت، اما پس از مدتی شیراز را ترک کرد و به تهران آمد و باقی عمر را در این شهر گذراند. [۴]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
[۵]
سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، ج، ص۵۲۴، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران.
۴ - تاریخ وفاتدر باره تاریخ وفات او اتفاق نظر نیست. به گفته فسائی [۶]
حاج میرزا حسن حسینی فسایی، فارسنامه ناصری،ص۱۴۶، تهران.
، وی در حدود سال ۱۲۵۰وفات یافت، اما اشاره مؤلف تذکره حدیقة الشعرا [۷]
سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۵۲۴، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران.
حاکی از آن است که خاکی شیرازی در حدود سال ۱۲۶۰، هنوز در شیراز ساکن بوده است.با توجه به اشاره هدایت به مرگ خاکی، [۸]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
یقیناً تاریخ وفاتش قبل از ۱۲۸۸ بوده است.جسد خاکی را در قبرستان حاج میرزا حسین (از قدیم‌ترین قبرستانهای تهران که در دوره ی پهلوی در آن گردشگاه باغ فردوس را بنا کردند) به خاک سپردند. [۹]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
[۱۰]
پاورقی، آقابزرگ‌طهرانی، ج۹، قسم‌اول، ص۲۸۲.
۵ - افکار و آثاردر باره افکار و آثار خاکی اطلاع دقیقی در دست نیست. او از معدود ارادتمندان چشتیه در ایران به شمار می‌آمده است. تمامی تذکره نویسان به ارادت او به این سلسله اشاره کرده‌اند و البته در بیش‌تر موارد [۱۱]
محمد معصوم زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق‌الحقایق، ج۳، ص۳۳۵ـ۳۳۶ ،چاپ محمدجعفر محجوب تهران.
[۱۲]
غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، ج۱، ص۲۵۸ـ۲۵۹، تهران.
[۱۳]
غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، ج۱، ص۳۳۵، تهران.
[۱۴]
غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، ج۱، ص۳۳۶، تهران.
منبع آنها آثار رضا قلی خان‌هدایت، شاعر و ادیب معاصر خاکی، بوده است.۶ - خاکی اهل طریقتخاکی اهل طریقت بود، از ظاهر شرع تجاوز نمی‌کرد [۱۵]
سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۵۲۴، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران.
و در عین فقر ، قناعت و در کمال عجز ، مناعت طبع داشت . [۱۶]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
۷ - شعر خاکیوی ظاهراً اشعاری نیز سروده اما به تدوین آنها توجهی نداشته است. [۱۷]
رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، ج۱، ص۳۵۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش.
[۱۸]
سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۵۲۴، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران.
یک رباعی و سه بیت از اشعار او را نقل کرده‌اند. افزون بر این پنج بیت، آقا بزرگ طهرانی [۱۹]
سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۳، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران.
به دو قصیده از او اشاره کرده است، همچنین از چاپ دیوان فارسی خاکی که در رثای ائمه شیعه سروده شد‌ه گزارشی داده است که شاید از خاکی شیرازی باشد.۸ - فهرست منابع(۱) غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران. (۲) آقابزرگ‌طهرانی. (۳) سید احمد علی دیوان بیگی شیرازی، حدیقة الشعراء، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران. (۴) حاج میرزا حسن حسینی فسایی، فارسنامه ناصری، تهران. (۵) محمد معصوم زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق‌الحقایق، چاپ محمدجعفر محجوب تهران. (۶) رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران۱۳۴۴ ش. (۷) رضا قلی بن محمدهادی خان هدایت، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، بخش اول از جلد دوم، تهران. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « خاکی شیرازی »، شماره۴۹۸۸. |